رنک الکسا

تنظیم شرایط محیطی

.اقلیم درمناطق مختلف دنیا باعرض جغرافیایی و ارتفاع سطح دریا مشخص میکنند
ایران فلاتی است مرتفع که در عرض جغرافیایی 25 تا40 درجه در نیم کره شمالی و در منطقه گرمی واقع شده است

تقسیمات اقلیمی که بر اساس مطالعه و پیش نهاد دانشمندان محیط شناس ایرانی تدوین شده است عموما” در حیطه معماری شامل تقسمات چهارگانه به شرح زیر است

{الف) اقلیم گرم و خشک {فلات مرکزی ایران
{ب) اقلیم سرد و کوهستانی {مناطق کوهستانی غرب
{ج) اقلیم گرم و مرطوب {کرانه شمالی خلیج فارس و عمان
{د) اقلیم معتدل و مرطوب { کرانه جنوبی دریایی خزر
خصوصیات متفاوت اقلیم های ذکر شده در هر منطقه به طور چشم گیری در ترکیب معماری و شکل گیری بافت شهرها تاثیر گذار است
مردمان مناطق یاد شده به میزان توجهی بر مشکلات حاد آب و هوایی فائق آمده اند
راه حل هایی که ساکنین مناطق مختلف در جهت خلق معماری همسازبا شرایط منطقه در طی قرون متمادی اتخاذ کرده اند قابل ستایش است, این روش ها به طور حیرت انگیزی جنبه های آزار دهنده ای محیط را کاسته و از جنبه های مفید آن سود جسته اند که بررسی و مطالعه دقیق این حوزه اقلیمی در سطح کشور و بررسی راه حل های ذکر شده و راه کاهای مناسب با اقلیم در هر منطقه ظوابط و الگوی ارزش مندی جهت انجام طراحی در اختیار ما قرار می دهد
شرایط حاد جوی و آب و هوایی مثلا” در منطقه گرم و خشک مشکلات خاصی را برای ساکنین این منطقه بوجود آورده است, لذا باید برای طراحی در چنین اقلیمی تصمیمات ویژه ای را در نظر گرفت
.خلق بنا در این اقلیم نیازمند مطالعات عمیق و گسترده ای در شرایط و مسائل متنوع و متعدد در این اقلیم است

…………………………………………………………………………………………………….

الف) اقلیم گرم و خشک 

اکثر مناطق نیم استوایی را شامل می شود ودر اثر وزش بادها که از جنوب غربی و شمال غربی به طرف استوا می وزد هوا بسیار خشک است

آسمان در بیشتر اوغات سال بدون ابر بوده و اشعه منعکس شده از این سطوح بسیار بالاست, مه و طوفان دراین مناطق زیاد است و بعد ازظهرها اتفاق
می افتد
فلات مرکزی شامل دو منطقه بیابانی و نیمه بیابانی است
شهرهای چون: شیراز, تهران, مرکزی…)مناطق نیمه بیابانی)
یزد , کرمان … )مناطق بیابانی)
مشخصات این اقلیم : روزهای گرم و شب های بسیار سرد و زمستان های سرد و سخت و تابستانهای گرم و خشک است

ب) اقلیم سرد و کوهستانی
کرانه کوهستانی غرب کشور دارای اقلیم سرد است که شدت تابش آفتاب در تابستان زیاد و در زمستان کم است , زمستان ها طولانی وسرد و یخبندان بوده و تابستان ها هوا معتدل است
شهرهای چون: تبریز , همدان , کردستان

ج) اقلیم گرم و مرطوب 
رطوبت هوا در این اقلیم بسیار بالاست به همین جهت درجه اختلاف حرارت شب روزدر فصول مختلف سال پایین است حداکثر دمای هوا در تابستان به 35 الی 40 درجه وحداکثر رطوبت نسبی 70% نیز می رسد
تابستان های بسیار گرم و مرطوب و زمستان ها معتدل است. تفاوت دمای خشکی و دریا باعث بوجود آمدن نسیم های دریایی وخشکی می شود
همچنین شدت زیاد تابش آفتاب در این هوا بسیار قابل چشمگیر است
اگر هوا بدون ابر و زمین (غیرقابل کشت باشد) میزان اشعه منعکس شده ازسطح زمین به حداکثر می رسد
شهرهای چون: بندرعباس , آبادان, اهواز …. جزء این مناطق است

د) اقلیم معتدل و مرطوب
سواحل جنوبی دریای خزر با اعتذال هوا و بارندگی فراوان جزء مناطق معتدل کشور به حساب می آید , رطوبت زیاد هوا و اعتدال درجه حرارت از مشخصات این اقلیم است معمولا” دمای هوا در تابستان بین 25 تا 30 درجه در روز و هنگام شب بین 20تا 23 درجه بود و در زمستان ها معمولا” بالای صفر است

شهرهایی چون : رشت , بندر انزلی , رامسر

………………………………………………………………………………………………………….

منطقه گرم و خشک :­

ساکنین اقلیم گرم و خشک عموما” با مسائل و مشکلات حادی همچون تابش شدید آفتاب ,هوای خشک ,کمبود بارندگی ,عدم وجود رطوبت و وجود طوفان های گردوغبار و طوفانهای شن, اختلاف درجه حرارت در شب و روز هستند.

بافت شهری در منطقه گرم و خشک :

مجموعه های شهری و روستایی متراکم و فشرده است , با افزایش تراکم و فشردگی بناها در بافت سطوح مرتبط با شرایط حاد منطقه کاهش می یابد و بدین ترتیب تبادل حرارتی بین فضاهای بیرونی و درونی به حداقل می رسد, همچنین تراکم بناها در بافت علاوه بر یک کار اقلیمی در ضرورت امر دفاع در برابر حمله مهاجمان به شهر و همچنین روابط اجتماعی داخل شهر نقش بسزایی دارد, کلیه فضاهای زیستی این منطقه از قبیل فضاهای شهری , گذرها ,معابر ,حیاط ها و ساختمانها در برابر شرایط نامطلوب جوی و بادها نا مطلوب  و گرد و خاک و طوفان های شن  محافظت شده اند , در عین حال شکل گیری بافت به نحوی است که در استفاده از باد خنک در تابستان و گرمای خورشید در فصل زمستان هیچ محدودیتی در بافت ایجاد نشود.

پلان ها و نقشه ها در منطقه گرم گرم خشک:

پلان های متراکم و فشرده است و بدین طریق سطوح خارجی ساختمان نسبت به حجم آن به حداقل می رسد, تراکم و فشردگی پلان ها و بناها میزان تبادل حرارتی را در زمستان و تابستان به حداقل رسانده و باعث می شود بیشترین سایه ممکن بر روی سطوح ایجاد شود.

پوشش بام در اقلیم گرم و خشک:

سقف و بام خانه ها از خشت خام و گل ساخته می شود به دلیل کمبود بارندگی و کمبود چوب بام خانه ها غالبا” دارای پوشش طاق و گنبد است , سقف کنبدی و قوس دار علاوه بر ایجاد سایه بر روی بدنه گنبد باعث ایجاد سایه در محوطه پیرامون گنبد می شود و بدین ترتیب بیش از نیمی از مساحت پشت بام در ساعات گرم بعداظهر در سایه قرار می گیرد,

همچنین سطح منحنی و قوس دار طاق بام باعث انعکاس بیشتر تابش خورشید شده و در نتیجه باعث کاهش جذب حرارت می شود و زمانی که پوشش قوس دلر و گنبدی است سطح بیشتری از بام در معرض وزش باد و نسیم واقع می شود.

تعداد و مساحت بازشوها و درها:

تعداد باز شوها در سطوح بیرونی و رو به معابر در حداقل ممکن نگه داشته می شود تا فضاهای داخلی کمتر تحت شرایط حاد پیرامون بنا باشد, همچنین خهت ممانعت از ورود گرد و خاک , باز شوها و پنجره های مرتبط با محیط خارج در قسمت فوقانی دیوارهای بنا نصب می شود.

با نصب پنجره در قسمت فوقانی بنا میزان نفوذ اشعه های منعکس شده از سطوح غیر قابل کشت به داخل بنا به حداقل ممکن کاهش میابد, همچنین بیشترین سطوح بازشوها و پنجره ها رو به حیاط مرکزی است که کمتر تحت شرایط سخت و طاقت فرسای محیط بیرون سلختمان است.

گذرها و معابر در منطقه خشک:

برای پرهیز از تابش خورشید حداقل مقدور گذرها به صورت شرقی ,غربی احداث می شوند, همچنین گذرها باریک با دیوارهای مرتفع در دو طرف گذر که در بعد اظهرهای تابستان کاملا” از سایه پوشیده می شود و جهت ممانعت از جریان یافتن هوا و نفوذ شرایط هوایی حاد پیرامون بافت معابر عموما” پیچ در پیچ و باریک ساخته می شود و ارتفاع دیوار معابر زیاد است.

گذرهای سر پوشیده (ساباط) :

گذرهای سرپوشیده باعث می شوند بیشترین سایه ممکن در معابر و سطوح خارجی ایجاد شود و این گذرهای کم عرض به تراکم و فشردگی ابنیه مجاور می افزاید.

این گذرهای پر پیچ وخم با دیوارهای مرتفع علاوه بر یک راه کار اقلیمی میتواند یک روش امنیتی در برابر هجوم و حمله دشمنان باشد.  (شهر چاتال هویوک در ترکیه)

مصالح بدنه دیوارها در این اقلیم :

مصالح بکار رفته در دیوارها عمدتا” از خشت و گل است, اصولا” خشت , گل و خاک دارای ظرفیت حرارتی بالایست. استفاده از این مصالح با ظرفیت حرارتی بالا باعث می شود گرمای محیط پیرامون بنا با مدت زمان تاخیر بیشتری  از بدنه دیوار عبور کرده و به فضای داخلی راه یابد ,خشت مدت زمان تاخیری 7 الی9 ساعت دارد و بدین ترتیب گرمای بیرون در طول روز در داخل دیوار ذخیره شده و در شب هنگام  که هوا سرد است, با از دست دادن حرارت باعث تعدیل دمای داخل ساختمان می شود.

سطوح و نما در این اقلیم :

سطوح و نما به رنگ روشن انتخاب می شوند تا حرارت ناشی از تابش آفتاب کمتر جذب دیوار شود و نما و سطوح صیقلی و روشن می باشند تا باعث انعکاس هر چه بیشتر تابش خورشید شوند.

همچنین استفاده از اندودهای روشن چون اندود گچ و اندود سیمگل (منظور از ملات سیمگل ترکیب کاه ریز ,ماسه باد,خاک رس می باشد) و دانه های کاه در ملات سیمگل این امکان را فراهم می کند تا سطوح نماهای ساختمان صیقلی تر و صافتر باشند.

حیاط مرکزی در اقلیم گرم و خشک :

فرمی که در مناطق گرم و خشک به عنوان الگوی خانه ها استفاده شده است فرم کهن و ارزشمند خانه های دارای حیاط مرکزی است, الگوی حیاط مرکزی از دوران ماقبل تاریخ تا به امروز نه تنها در مناطق مرکزی ایران بلکه در مناطق خشک خاورمیانه و در اکثر تمدن ها کهن تکرار شده است, خانه های با حیاط میانی و محصور مطلوب ترین, ترکیب و فرم برای تعدیل شرایط حاد اقلیمی به خصوص در منطقه گرم و خشک کویری است.

اتاق های این خانه ها به حیاط مرکزی باز می شود و بدین ترتیب در مقابل گرمای تابستان و سرمای سرد زمستان و بادها و طوفان ها و شن که عموما” در منطقه کویری در جریان است محافظت می شوند.

در فصل زمستان اتاق ها رو به جنوب (اتاق های زمستان نشین) که دارای باز شوهای وسیع در بدنه جنوبی است جهت آفتاب گیری مورد استفاده قرار می گیرد.

اتاق های زمستان نشین با باز شوهای رو به جنوب در جهت شمالی رو به پلان و اتاق های تابستان نشین (با بازشو های رو به شمال) در جهت جنوبی پلان که کمتر در معرض تابش خورشید است استقرار می یابد, در حیاط مرکزی برای ایجاد رطوبت در هوای خشک منطقه از سطوح گیاه کاری شده حوض آب و فواره استفاده می شود با توجه به سرمای شب در منطقه هوای سرد در طول شب در داخل حیاط نشست کرده و در داخل حیاط و بدنه دیوارها ذخیره می شود و در طول روز که شدت تابش آفتاب بالاست و دمای بیرون ساختمان به حداکثر می رسد هوای داخل ساختمان و حیاط تعدیل می شود.

باد گیرها :

از عناصر تفکیک ناپذیر خانه ها در اقلیم گرم و خشک است استفاده از بادگیر از سال های قبل در ایران رواج داشته که با فرم های مختلف در ایران ساخته می شود, بادگیرها با دهنه های رو به بادهای مطلوب ساخته می شوند تا باد خنک را جهت تهویه و تعدیل هوا به فضاهای داخلی هدایت کند, بادگیرها معمولا” در بخشی از ساختمان قرار می گیرند که با در نظر گرفتن وسعت خانه و تعداد اتاق ها سمت تابستان نشین خانه را سرد کنند.

————————————————————————————————

منطقه سرد و کوهستانی :

ویژگی های اقلیم سرد و کوهستانی :

رشته کوه های شمالی و غربی کشور جزء اقلیم سرد کوهستانی است که زمستان های سرد و سوزان و تابستان های معتدل از خصوصیات بارز آب و هوایی این منطقه است.

سرمای بسیار زیاد در فصل زمستان عامل اصلی در شکل گیری بافت شهری و روستایی این منطقه است.

بافت شهری و روستای در این اقلیم متراکم و فشرده است و سطوح خارجی بنا نسبت به حجم آن به حداقل ممکن کاهش میابد تا تبادل حرارتی بین فضاهای بیرونی و درونی به کمترین میزان خود برسد.

از نظر بازشو و پنجره , ابعاد این باز شوها در این اقلیم از وسعت کمتری برخوردار است تا تبادل حرارتی بین فضای درون و بیرون به حداقل ممکن کاهش یابد.

با ایجاد بازشوهای وسیع در جبهه جنوبی ساختمان به میزان قابل توجهی از انرژی حرارتی خورشید در فصل زمستان استفاده می شود.

وسعت بازشوها در جهت هایی که تحت وزش بادهای سرد زمستانی است به حداقل می رسد و در برخی موارد این بازشوها از نمای     سرد حذف می شوند.

جهت گیری بناها در اقلیم سرد :

روستاها و شهرها در این اقلیم عموما”  در کرانه جنوبی کوه پایه ها مستقر می شوند, همچنین با استقرار بنا در امتداد شرقی , غربی کمترین سطح در مقابل بادهای نامطلوب قرار می گیرد, که اکثرا” این بادها از سمت غربی می وزد.

پوشش بام در اقلیم سرد:

پوشش باو در این اقلیم عمدتا” مسطح است و گاها” سقف شیبدار در برخی مناطق در رشته کوه های شمالی البرز دیده می شود.

فرم بنا در این اقلیم:

معمولا” فرم بناها به صورت مکعب و مکعب مستطیل است, چون در این مساحت سطوح خارجی نسبت به حجم بنا به حداقل می رسد که تا از این طریق تبادل بین فضاهای بیرونی به کمترین میزان خود برسد.

در خانه های دو طبقه , طبقه زیرین به دام ها و طبقه فوقانی به اهالی خانه اختصاص می یابد که این تفکیک علاوه بر جدایی عملکرد و عرصه های انسان و دام باعث می شود دام ها کمتر تحت تاثیر سرمای بیرون باشند و از طرفی گرمای بدن حیوانات در شب های زمستان به طبقات بالاتر که فضای زندگی ساکنین است انتقال یابد.

با احداث قسمتی از فضاهای خانه در زیرزمین به میزان قابل توجهی میتوان به تعدیل هوای این فضاها کمک کرد به دلیل اینکه خاک ظرفیت حرارتی بالایی دارد فضاهایی که در زیرزمین  واقع می شوند , زمستان ها گرمتر و تابستان ها خنک تر از هوای بیرون هستند.

مصالح ساختمانی در افلیم سرد و کوهستانی :

در این منطقه بیشتر از مصالح بوم آورد پیرامون بنا به نحو مطلوبی میتواند جوابگوی نیازهای اقلیمی منطقه باشد, مثلا” در شمال و مناطق معتدل و مطلوب چوب به وفور یافت میشود یا مناطق گرم و خشک خشت و گل که از همان خاک رس منطقه بدست می آید و در این اقلیم سرد کوهستانی در بدنه ی دیوارها از سنگ استفاده می شود که البته به دلیل بالا بودن خاصیت انتقال حرارت سنگ, چندان منطقی نیست.

معابر و گذرها  در اقلیم سرد :

گاها” معابر و گذذرها پیچ در پیچ و سرپوشیده اند که به این گذرها دالان می گفتند.

سقف دالان ها با طاق پوشیده می سد تا از نفوذ سرمای بیرون به درون خانه ها و معابر جلوگیری شود, این پیچ در پیچ بودن دالان ها علاوه بر این که یک راه کار اقلیمی محسوب می شود یک راه حل امنیتی نیز در برابر حمله دشمنان بود.

پوشش سطح بنا :

پوشش سطوح و نمای  بنا ها معمولا” از رنگ تیره بوده و سطوح زبر و ناصاف اند و سطح این بنا زبر و ناصاف بوده تا در زمستان حرارت ناشی از تابش خورشید به نحو مطلوبی در دیواره ها جذب شود.

————————————————————————-

منطقه گرم و مرطوب

سواحل خلیج فارس و دریای عمان تا حدی مشابه اقلیم گرم و مرطوب هستند .

بر خلاف منطقه معتدل و مرطوب در منطقه گرم و مرطوب میزان بارندگی کم میباشد و به فصل پاییز و زمستان محدود می شود. بالا بودن میزان رطوبت هوا  بدلیل مجاورت با دریا باعث می شود اختلاف درجه حرارت شب و روز در فصول مختلف سال ناچیز باشد.

در این اقلیم بر خلاف اقلیم معتدل و مرطوب به ساعات خاصی از روز و شب که گرمای هوا زیاد بالا نیست مطلوب می باشد.

بافت شهری :

بافت شهری نیمه متراکم و نیمه فشرده است و بافت روستاها نیمه باز و فضاها نیمه محصور است. بافت نیمه متراکم باعث می شود علاوه بر آن که سایه بر روی سطوح و نماها ایجاد می شود در مواقع ضروری امکان جریان هوا در داخل بافت فراهم می آید .

گسترش روستاها و شهرها در امتداد کنار ساحل و روبه دریا امکان استفاده از نسیم های دریای را فراهم می آورد.

فرم بناها :

از مشخصات معماری بومی این اقلیم ایجاد سایه بر روی سطوح و نماها و استفاده از ایوانهای عریض و سرپوشیده مقابل خانه ها در اقلیم گرم و مرطوب عموما” فضای زندگی در طبقات بالای همکف در نظر گرفته می شود تا بیشتر در معرض وزش باد قرار گیرد و طبقه همکف در معرض رطوبت زمین است عمدتا” جنبه خدماتی داشته و در اغلب ساعات روز قابل استفاده نمی باشد.

فضاهای از قبیل سرویس بهداشتی ،انبار،آشپزخانه عموما” در طبقه همکف در نظر گرفته می شود. بدلیل وجود رطوبت بیش از حد در زمین احداث فضای زیرزمینی بدور از منطق است.

باز شوها :

در اقلیم گرم و مرطوب  بازشو ها دارای ابعاد وسیع هستند. اما فقط زمانی مورد استفاده قرار می گیرند که محیط دارای گرمای زیادی نباشد.

در زمانی از تابستان و در ساعاتی که گرما و رطوبت هوا حداکثر می باشد و محیط بیرون خانه غیر فابل تحمل است باید بازشوها باید کاملا” بسته باشند.ایوانهای سرپوشیده و عریض علاوه بر آنکه در معرض وزش نسیم های دریایی ایجاد می کنند جهت استفاده از کوران هوا ارتفاع اتاقها و پنجره ها کشیده و بلند است و ایوان ها وسیع و مرتفع هستند.

 

 

پوشش بام ها :

معمولا” مسطح هستند و اهالی شب ها پشت بام می خوابند و بامها دارای جانپناه مشبک می باشند تا علاوه بر محفوظ ماندن ساکنین از دید اطرافیان ، کوران هوا از شبکه های جان پناه امکان پذیر باشد و معمولا” بدلیل کمبود چوب خانه ها از مصالحی چون خشت و گل و مصالح بنایی ساخته می شوند.

زمستان نشین و تابستان نشین در این اقلیم :

بخش زمستان نشین خانه های سنتی (خانه بروجردی ها ) بصورت زیر است:

معمولا این خانه ها دادرای اطاقی بزرگ یا پنجره های وسیع رو به جنوب غرب ساخته می شود و اشعه خورشید را به خود جذب می کنند که این جذب گرما از ساعات اولیه روز آغاز می شود  دیوارها وسقف و کف از خشت خام  ساخته شده و حدودا” ضخامت دیوارها بین 1 تا 15 متر است.

بدلیل ترتیب دیوارها دارای ظرفیت حرارتی بالایی می باشند و گرما و حرارت در دیوارها ذخیره شده و شب هنگام که هوا سرد است به فضاهای داخلی پس داده می شود

……………………………………………………………………………………………………………………………….

اقلیم معتدل و مرطوب

از مهمترین ویژگی های این اقلیم بارندگی های فراوان در تمام فصول سال است و رطوبط زیاد هوا از ویژگی های این اقلیم است . میزان رطوبت نسبی به 80% میرسد.

اعتدال درجه هوا و کم بودن اختلاف درجه حرارت بین شب و روز و فصول مختلف سال بدلیل بالا بودن همین میزان رطوبت که بارندگی فراوان و مجاورت با دریا باعث افزایش این رطوبت شده است.

بافت شهری :

کاملا”  باز و گسترده است تا تهویه طبیعی و کوران فراهم آید و برای ایجاد بافت باز ساختمانها کاملا” مجزا و جدا از هم ساخته شده اند و پلات ساختمانها باز و گسترده می باشد تا ایجاد کوران و تهویه طبیعی انجام شود و معمولا” بازشو های وسیع رو به دریا قرار دارند تا ایجاد نسیم از دریا به ساحل امتداد یابد.

فرم بناها :

به دلیل وجود همین رطوبت معمولا” خانه ها دارای دیوار و حصار کوتاه می باشد تا مانع جریان هوا نشود و فرمی کاملا” برون گرا دارند، به دلیل بالا بودن رطوبت هیچ قسمتی از بنا در زیرزمین واقع نمی شود ، چون سطح آبهای زیرزمینی بالاست و همچنین تهویه هوای زیرزمین امکان پذیر نمی باشد و کف بناها از زمین جدا می شود که معمولا” فاصله کف زمین تا کف ساختمان را حدودا” 1 تا 3 متر در نظر می گیرند که در این حالت علاوه بر آنکه با جریان هوا از زیر بنا کف ساختمان خنک می شود . بنا در ارتفاع بلند تری واقع می شوند و میزان جریان هوای بیشتری به درون خانه راه می یابد.

باز شوها :

معمولا” مساحت بازشوها بیشتر از سایر اقلیم هاست و با توجه به شرایط خاص منطقه بازشوها در کلیه جهت های بنا نصف می شوند تا تهویه طبیعی به حداکثر میزان خود برسد.

 

پوشش بام ها :

به دلیل بالا بودن میزان بارندگی بام ها شیب دار و با شیب تند اجرا می شوند و بالکن های عریض و سرپوشیده اطراف اتاق ها برای محافظت از باران ایجاد می شود و معمولا” پوشش بام شبیه سفال است و مصالح و دیوارها از مصالحی که دارای ظرفیت حرارتی پایین و ضخامت کم انتخاب می شود. مثل چوب

………………………………………………………………………………………………………………..

تقسیمات اقلیم جهانی

کیفیت آب و هوا (اقلیم) به طور متوسط در یک نوع اقلیم آن منطقه را مشخص می کند که با کیفیت اقلیمی مناطق دیکر متمایز می شود
شرایط اقلیمی کره زمین از نظر هوا شناسی به 32 منطقه از نظر کشاورزی به 16 منطقه تقسیم می شود.اما از آنجایی که این تقسیم بندی ها در معماری و طراحی محیط فیزیکی نمی تواند کاربرد چندانی داشته باشد به همین منظور استفاده از معماری در شرایط اقلیمی را به 4 منطقه ذکر شده قبلی تقسیم نموده اند.

از لحاظ جهانی:  1) مناطق گرم و خشک   2) مناطق معتدل و مرطوب 3 ) مناطق سرد   4) مناطق گرم و مرطوب

مناطق گرم و خشک 

نظرات شما عزیزان:

ادامه مطلب